Spring naar inhoud

S.J. Spanjaardstraat

Salomon Jacob Spanjaard

Salomon Jacob Spanjaard (1773-1861) was de grondlegger van een handelsfirma die later zou uitgroeien tot één van de grootste Twentse katoenfabrieken.

Salomon Jacobszoon, zoals hij zichzelf toen noemde, kwam omstreeks 1800 vanuit het plaatsje Bodendorf, bij Remagen aan de Rijn, naar Nederland. Hij trok naar Zwolle en was handelaar in tweedehands goederen, vooral kleren. Maar al gauw ontdekte hij een nieuwe bron van inkomsten. Hij vestigde zich in Borne om van thuiswevers en boeren het linnen op te kopen. De handel was zo winstgevend dat hij binnen niet al te lange tijd zelf weefgetouwen kon aanschaffen en profiterend van de armoede en de weefcapaciteiten van de plattelandsbevolking, de basis kon leggen voor een klein bedrijfje. In die tijd was hij ook winkelier. Hij hield zich niet alleen bezig met de in- en verkoop van linnen, maar ook van geheel andere artikelen.

Hij verhandelde katoenen weefsels naar alle streken in Nederland en zelfs daarbuiten; voorts importeerde hij artikelen die hier niet verkrijgbaar waren. Ook handelde Salomon in koffie, huiden en ijzer. Toen de textielnijverheid in Twente uitbreidde, eiste het vak meer en meer de aandacht zodat de andere artikelen langzamerhand naar de achtergrond verdrongen werden.

Bij zijn omzwervingen trof hij in Zenderen Sara David, de oudste dochter van David Benjamin en Berendina Nathan. Salomon Jacobszoon en Sara Davidsdochter, geboren 25 december 1793, trouwden op 10 april 1811. Salomon neemt op 2 maart 1812 de achternaam Spanjaard aan. Op dezelfde dag nemen zijn schoonouders de naam Van Gelder aan. Hij nam dezelfde naam aan als een Amsterdams familielid, die deze naam had aangenomen om zich te onderscheiden van de vele Portugese joden die in Amsterdam woonden. Zijn familie was waarschijnlijk van Spaanse afkomst, gevlucht via Frankrijk naar Duitsland.

In augustus 1813 noemt S.J. Spanjaard zich ‘directeur’, wonende te Borne, als hij de rabbijn in Zwolle opgave doet van alle huisgezinnen in Borne. In diezelfde opgave geeft hij als beroep op: verkoper van oude kleren, zonder kinderen. Het echtpaar zal in totaal 15 kinderen krijgen, waarvan er 9 in leven blijven.

Salomon Jacob Spanjaard was een man met een grote energie en bijzonder koopmansgaven. Het lukte hem in korte tijd uit een nietig zaakje een bloeiend bedrijf te maken. Zover men kan nagaan had hij omstreeks 1850 reeds een 50-tal weefgetouwen in een eigen gebouw, alsook een paar honderd wevers die voor hem fabriceerden. Dit eerste gebouw was gelegen op een terrein aan de Grotestraat, begrensd door de Aanslagsweg. Later werd in dit gebouw de handdamastweverij ondergebracht waar prachtig handgeweven linnen-damasten tafelgoed werd vervaardigd.

Zijn oudste zoon Jacob Salomon heeft zijn vader waarschijnlijk vaak vergezeld vaak op diens zakenreizen. In die dagen werd het zakendoen gewoonlijk in de praktijk geleerd. In 1833 werd door de gemeente Borne een reispas afgegeven voor Jacob Salomon Spanjaard, oud 21 jaar, koopman.

In 1834 wordt Spanjaard ziek, zo ziek zelfs dat hij in Amsterdam moet rusten. Maar dat belet hem niet handel te drijven zodra hij weer wat op krachten is gekomen en hij in de stad mag gaan wandelen. Bij zijn thuiskomst gaat hij het kalmer aan doen en laat hij meer aan zijn zoon Jacob over. Op 31 mei 1837 machtigt hij zijn zoon voor notaris Meester Willem Christiaan Lantman als koopman en zaakwaarnemer ‘om al zijn zaken waar tenemen waar dan ook’. Elf jaar later machtigt hij ook zijn dan 27-jarige zoon Levie Salomon Spanjaard om zijn taken waar te nemen.

Op 23 januari 1852 wordt er een contract gesloten tussen Salomon Jacob Spanjaard en zijn vrouw Sara David van Gelder enerzijds en zijn zoons Jacob en Levie anderzijds, betreffende de verkoop van de fabriek in linnen en katoen en de handel daaraan verbonden, waaronder begrepen het hele magazijn van gerede en ongerede goederen, bewerkte en onbewerkte stoffen, machinerieën, werktuigen en gereedschappen met het hele actief en passief voor het bedrag van precies Fl. 70.905,93. Op 1 februari 1852 stelt Salomon per rondschrijven zijn klanten en afnemers op de hoogte dat hij vanwege het bereiken van zijn gevorderde leeftijd, zijn fabriek, zijn handelszaak en de lopende rekeningen heeft overgedragen aan zijn beide zonen J.S. Spanjaard en L.S. Spanjaard. Hij dankt al zijn relaties voor het geschonken vertrouwen en beveelt zijn opvolgers in welwillendheid aan. Kort na de uitgebreide viering van de gouden bruiloft, sterft Salomon Jacob Spanjaard op 22 mei 1861, hij is dan 78 jaar oud.

Het textielbedrijf zou gedurende vele jaren heel veel betekenen voor het kleine Borne. Als het de familie Spanjaard goed ging, ging het ook goed met Borne in die dagen. De fabrieksgebouwen van Spanjaard waren gevestigd op het stuk grond waar tegenwoordig de Spanjaardshof en de Wevershof te vinden zijn, die dan ook niet voor niets zo zijn genoemd.

In de jaren zestig van de vorig eeuw zorgden de ontwikkelingen in de textielindustrie ervoor dat het bedrijf Spanjaard zijn zelfstandigheid moest prijsgeven en een onderdeel werd van Nijverdal-Ten Cate. Een paar jaar later was het bedrijf gedwongen voor altijd zijn deuren te sluiten.

Bron: W.H.G. Brok, Borne -Textiel en Spanjaard door de jaren heen.